شیخ صفی الدین
بقعه شیخ صفی الدین مروارید و نگین شهر اردبیله که شیخ صفی اردبیلی را تو دل خودش جا داده ..
اول یه کوچولو بگم که خود شیخ صفی الدین کی بوده …ایشان پایه گذار دودمان صفوی بودند که سال 631 شمسی در منطقه کلخوران اردبیل بدنیا اومدند و 82 سال عمر کردند …. پدرشان زارع بود ولی وضع مالی خوبی داشت .. شیخ تمام عمرش را به زهد و ریاضت گذروند و شبها شب زنده داری و روزها روزه و سیر و سلوک … نهایتا حفظ قرآن و دانستن زبانهای فارسی و ترکی و عربی و مغولی و کلی کتاب به زبان ترکی ..
یه ماجرای جالب از ایشون بگم .. که شیخ هم عصر الجایتو (سلطان محمد خدابنده ) بوده ، وقتی الجایتو بنای شهر سلطانیه و گنبد سلطانیه را تمام کرده علما و مشایخ را به مهمانی دعوت می کنه و شیخ صفی الدین و علاء الدوله سمنانی هم دعوت بودند … سر نهار شیخ صفی به سفره دست نمی زنه ولی علاء الدوله از غذا میخوره .. وقتی دلیل را میپرسند شیخ صفی میگه : علاء الدوله دریاست ، دریا را هیچ چیز نمی‌آلاید. شیخ علاءالدوله هم میگه: شیخ صفی شاهبازست، به هر طعمه‌ای میل نمی‌کند..
دیگه بگم براتون که خود شیخ صفی الدین مرید شیخ زاهد گیلانی بوده و ضمنا با دخترش ازدواج کرده و جالبه که بدونید چند هفته بعد از وفات شیخ صفی الدین ، همسرش هم فوت می کنه .. اواخر عمرش سخت بیمار بوده و تا لحظه آخر تمام سفارشش محافظت سفره و خدمت ضعفا بوده … میشه خواهش کنم این جمله را چند بار تکرار کنیم و بهش فکر کنیم : محافظت سفره ..
بقعه شیخ صفی الدین ..
شیخ صفی کنار خونه اش یه خانقاه داشته و به ضعفا میرسیده و وصیت کرده بوده اونجا دفنش کنند ، که پسرش ( صدر الدین موسی) این کار را میکنه و بعد ها تمام شاهان صفوی به سبب ارادتشون هر کدوم یه بنایی به بقعه اضافه می کنند .. ضمنا آرامگاه شاه اسماعیل اول و همسرش هم کنار مزار شیخ قرار داره .. خدایی اگه توان و علمش را داشتم منم یه چیزی به بنای بقعه اضافه میکردم ..!!
بقعه یه مجموعه بی نظیر از تمام هنر های معماری و منبت کاری و گچبری و مقرنس و دنیای کاشیکاریه .. انواع کاشی معرق و هفت رنگ .. حتی طلا کاری و نقاشی و نقره کاری داره .. و کلی خطاطی دلربا از میر عماد و میر قوام الدین و بقیه اساتید که دلتون را میبره .. حالا این مجموعه چند قسمت داره …
اول که وارد میشید از یه درب کوچیک ولی ، بی نهایت زیبا ..با آجرهای آبی رنگ داخل حیاط میشید .. حیاط بزرگ و مشجری که سمت راست اون چله خانه هست …
چله خانه یه جایی بوده که چهل شب اونجا عبادت و تزکیه میکردند و مراتب عرفان را طی می کردند …یه حیاط که دور تا دورش که البته نمیشد ما وارد بشیم و بسته بود .
سمت چپ یکسری آثار باقیمانده از بنای اولیه هست که تقریبا منهدم شده و بدون سقف و دیوار چیزهای مختصری باقی مونده..
..
در ادامه به محوطه باز بسیار وسیعی میرسیم که کلی سنگ قبر اونجاست .. اینها قبور کشته شدگان نبرد چالدران هستند .. شخصا برای اینها احترام خاصی قائلم …. بنده های خدا با شمشیر جلو توپ و تفنگ سلطلان سلیم عثمانی ایستادند ..و از همه مهمتر بسیاری از زنان زره پوش کنار مردان جنگیدند و کشته شدند .
پیشنهاد میکنم تک تک سنگها را ببینید ..هر کدوم یه موزه هستند ..
برگردیم به حیاط و مستقیم وارد صحن اصلی بشیم …
وای …یه محوطه مستطیل که وسطش یه حوض دایره با 12 تا گلبرگ داره …روبروتون آرامگاه ها و سمت چپ مسجد جنت سرا طوری چیده شدند که متحیر میمونید اول کدوم را ببینید ..
مسجد جنت سرا :
مسجد جنت سرا را شاه طهماسب اول ساخته و داخلش هشت ضلعیه و محراب نداره .. پس حتما برای مراسم صوفیانه و رقص سماع مصرف میشده .. چون وسطش سنگ میدان هم داره ..اوج زیبایی این مسجد ، یه پنجره بزرگ چوبی با گره چینی هستش که سعی میکنه نگاه شما را از گنبد الله الله بدزده ..
حالا وقتشه وارد بقعه بشیم … درب ورودی از گوشه حیاطه .. تو عکس بالا ببینید اونجا که یه آقایی پشت میز نشسته .. کفشهاتون را تحویل بدید هیچ پلاک و شماره ای هم نمیده و برام جالب بود که اساس کار ، اطمینانه… که وقتی برمیگردید کفش خودتون را پس بگیرید ..
وقتی داخل میشید تالار اصلی یا همون
قندیل خانه هست که دو طبقه است و هر طبقه 5 تا پنجره داره ..
ولی سمت راست وارد یه شاهکار میشید ..
چینی خانه .. یه سالن با گچبری جالب و زیبا که نمونه اش را توی اتاق صوت عالی قاپو اصفهان دیده بودیم .. ولی اینجا خیلی مفصل تر و زیبا تر ساخته شده ..
فرش اردبیل : کف این سالن یه فرش بزرگ مستطیل هست که با زمینه سرمه ای واقعا دلبری میکنه ..(سال 98 که مجدد توی بقعه بودم فرش را جمع کردند و دیگه زیر پا نیست )
البته این فرش ماجرای طولانی داره .. اولا بدانید و آگاه باشید که این فرش با اینکه دستباف و نفیسه ولی کپی کار شده و فرش اصلی الان تو موزه ویکتوریا وآلبرت انگلیس قرار داره و اردبیلی های عزیز افتخار کنند ..چون این فرش جزو 50 اثر برتر هنری دنیا ثبت شده ..
قصه اصلی هم اینجوریه که نقش این فرش دقیقا روی سقف قندیل خانه نقاشی شده بوده و وقتی یه سالی در اثر زلزله مجموعه آسیب میبینه و قندیل خانه خراب میشه .. دیگه این فرش را میفروشند به نماینده انگلیس و پولش را صرف بازسازی بنا میکنند ..
قالی اردبیل یه سند تاریخی محسوب میشه چون تاریخ و امضا داره ، سال 918 شمسی در سیزدهمین سال پادشاهی شاه طهماسب بافته شده. طراحی آرومی داره و نگاره‌های جانور و انسان نداره چون برای استفاده در مکان مقدس بافته شده بوده .
حالا بریم سر مزار شیخ .. که معروف شده بوده به
پناهگاه … بله اینجا دوران قدیم به احترام شیخ و مزارش محل امن و مقدسی بوده و حکم بست داشته و محکومین و حتی اعدامی ها میتونستند به اینجا پناه بیارن و دیگه هیچ کس کاری بهشون نداشته .. واقعا چقدر اعتقادات قوی بوده ؟!
روی مزار شیخ صفی الدین یه صندوقچه چوبیه که خودش تنهایی یه موزه است .. هفت هشت جور چوب مختلف برای ساختش بکار رفته و با منبت و معرق هر کاری که بشه کرد انجام دادند ..
کنار مزار شیخ مزار مریدشه ( پسرش )، شیخ صدر الدین موسی که پایه و اساس تمام این جلال و جبروت را ایشان بر مزار پدر پایه گذاری کرده .. طوری که شاعران اون دوره گفتند ..
بر افروخت گرد مزار پدر به اندك زمان آسمان دگر
پي مرقد آن امام زمان زمين جمع گرديد وشد آسمان
کمی اونطرف تر مزار شاه اسماعیل اول قرار داره
حالا بیرون محوطه و بازی زیبای گنبد ها …
اولین چیزی که مجبورتون میکنه تحسینش کنید گنبد الله الله هست که به نظر من نماد اردبیل شده … یه گنبد استوانه ای که از داخل هشت ضلعی 18متر ارتفاع داره و بیرون اون تماما دور تا دور کلمه الله ، با کاشی معقلی فیروز ه ای کار شده و قشنگتر از این نمیشده که نمیشده ….
ساق بالا هم آیات قرآن را با خط ثلث و با کاشی معرق سفید روی زمینه لاجوردی کار کردند و بالاتر دوباره کاشی معقلی فیروزه ای و طرح های زیبایی که تا بالای گنبد رفته….
و کنارش یه گنبد کوچولوی فوق العاده زیبا قرار داره که بالای مزار شاه اسماعیل ساخته شده و به نظر من ساقدوش گنبد الله الله شده.. آخه مگه میشه این همه زیبایی؟! کتیبه ساق این گنبد با کاشی لاجوردی روی زمینه سفید کار شده .. ..
اول متن براتون گفتم که تمام مجموعه مرحله به مرحله ساخته شده یادتونه؟ .. خوب .. حالا اول فقط این گنبد الله الله بوده و دو تا درب داشته درب شمالی که بعد از ساخته شدن قندیل خانه افتاده داخل تالار … و درب جنوبی (قبله قاپوسی)که کلی کتیبه و نگاره و زیبایی داره و بعد از شاه طهماسب دیگه متروک شده و رفت و آمد از داخل بنا انجام میشه ..
ولی قبله قاپوسی خودش یه دنیا حرف توشه که اینجا نمی گنجه .. فقط لطفا عکسش را با دقت زوم کنید و ببینید قدرت عشق چه کرده با کاشی و سنگ و گچ ..و اندازه سر انگشتی فضای خالی باقی نمونده … دلم فقط از این میسوزه که هیچ جا اسمی از هنرمندان و معمار بنا گفته نشده .. اگه کسی خبر داشته باشه و بهم اطلاع بده لطف بزرگی به من کرده و خانواده ای را از نگرانی نجات میده ..
یادتون نره اردبیل .. بقعه شیخ صفی الدین منتظره
ارادت تمام – مجید حاتمی